De uitdagingen voor het concurrentievermogen in België [ OPCOMP2011_1 - 20/09/2011]

De algemene invalshoek van de analyse is gelijkaardig aan die waarvoor werd gekozen in het kader van de Europa 2020-strategie, aangezien we voor deze oefening uitgaan van een brede definitie van het concurrentievermogen, zoals ze ook wordt gebruikt in het European Competitiveness Report, namelijk de capaciteit van een economie om ‘een duurzame toename van de levensstandaard te realiseren en een zo laag mogelijk niveau van onvrijwillige werkloosheid'.

Om deze ambitie waar te maken, moeten tal van hefbomen worden ingezet om de stimuli in te voeren waarmee de werkgelegenheidsgraad kan worden verhoogd, innovatie kan worden bevorderd en de aanpassing van de economie kan worden bewerkstelligd, waarbij ook rekening wordt gehouden met de uitdagingen inzake sociale samenhang, maar ook inzake energie en milieu. Die hefbomen hebben betrekking op grote gebieden van het economisch beleid, die de werking van de arbeidsmarkt en van de productmarkten, onderwijs en opleiding, de efficiëntie van de overheid, de vorming en herverdeling van de inkomens enz. omvatten. In deze nota konden niet al die dimensies aan bod komen; de reflectie ging voornamelijk over de voorwaarden die moeten worden vervuld om de positie van België in de wereldeconomie op een duurzame manier te optimaliseren.

De uitvoer is weliswaar niet de enige hefboom om economische groei te garanderen, maar toch is de aanwezigheid op de dynamische buitenlandse markten, m.n. in de opkomende economieën, een primordiale hefboom om de welvaart van de bevolking te handhaven en te versterken in een kleine open economie, waarin de binnenlandse vraag aan dynamiek dreigt in te boeten ten gevolge van de vergrijzing van de bevolking. Tegelijkertijd heeft de mondialisering geleid tot een toenemende concurrentie waardoor elk land, elke regio en elk bedrijf zich steeds meer is gaan toeleggen op de producten en productieprocessen waarin het de meeste concurrentievoordelen bezit. Bovendien ligt de vooruitgang in de informatie- en communicatietechnologie – samen met de liberalisering van de handel en de vermindering van de transportkosten – aan de basis van een toenemende opdeling van de productieketen en faciliteert ze in belangrijke mate de kennisoverdracht binnen en tussen organisaties.

Om hun plaats in die mondiale organisatie van de productie ten volle in te nemen en er voldoende toegevoegde waarde uit te halen, moeten de Belgische ondernemingen op een zo breedschalig mogelijke manier deelnemen aan de ontwikkeling van de internationale handel. Van het vermogen van de nationale economie om zich aan te passen en zo voordeel te halen van de twee bovengenoemde krachten – mondialisering en technologische veranderingen – zal het afhangen of ze in staat is haar sociaal model te handhaven dankzij een sterke groei van de economie en van de werkgelegenheid. Terzelfder tijd heeft de wereldwijde economische en financiële crisis van 2008-2009 ons eraan herinnerd dat het hoge welvaartspeil maar duurzaam kan worden gewaarborgd indien het gebaseerd is op een stabiele economische context die van grondige onevenwichten gespeend blijft.

In de onderstaande tekst wordt daarom bekeken hoe de Belgische economie zich aanpast aan deze krachten en in welke mate dit bijdraagt tot het concurrentievermogen. De beschouwde periode betreft de periode van 1996, het jaar waarin de wet tot bevordering van de werkgelegenheid en tot preventieve vrijwaring van het concurrentievermogen van kracht werd, tot het heden (of het meest recente jaar waarvoor cijfers beschikbaar zijn). In deze nota worden dus enkel de langetermijnveranderingen bekeken. Het is nog te vroeg om te beoordelen wat het effect van de crisis op deze structurele veranderingen is.